پرهیزها در سوء القنیه و سیروز کبدی
چیزهایی که مصرف آن اکیدا ممنوع است عبارتند از:
سوسیس و کالباس، نوشابه، چیپس، پفک، انواع ساندویچ‌ها و پیتزا و سرخکردنی، چربی، سیب‌زمینی، پسته، خرما، موز، ریحان بنفش، آب یخ، بستنی، نوشابه، کباب، لوبیا، شیرینی‌جات قنادی، گوشت گوساله و گاو، انواع کمپوت و کنسرو و مواد بسته‌بندی، آب‌میوه‌های بسته‌بندی، خمیر دندان، اسپری‌های حشره‌کش، مواد آرایشی، ادوکلن‌ها، عطریات، صابون و شامپو و شوینده‌های دیگر مانند مایع ظرف‌شویی و اسیدهایی که برای شستن دستشویی بکار می‌رود، وایتکس و امثال آن، روغن‌های نباتی جامد و مایع، عسل‌های متداول در بازار، شیر و کلیه مشتقات شیر، دل، قلوه و جگر.
برخی از مواد فوق مدت زمان محدود و برخی زمان بیشتری باید از سیستم غذایی بیمار حذف شوند و پس از آن مدت طبق تشخیص پزشک معالج مصرف آن بلامانع خواهد بود. در تومورهای مغزی مصرف شیر و مشتقات آن تا زمانی که تومور
ص: 81
فعال بوده و ترشحات زیادی در مغز می‌پراکند ممنوع است. اگر چه این ترشحات بوسیله فن‌آوری ایجاد عطسه از مغز خارج می‌شوند اما ممکن است که سیستم دفع نتواند به اندازه کافی ترشحات را خارج نماید بنابراین لبنیات تا زمانی که می‌تواند خطری از جهت ازدیاد مایعات در مغز ایجاد نماید باید از سیستم غذایی حذف گردد.
در بیماری سوء القنیه و سیروز، لبنیات بلااشکال است مگر در مواردی که ماست باعث رسوب مواد خلطی در کبد گردد. ماء الجبن یا آب پنیر از جمله موادی است که از شیر استخراج شده و برای دفع مواد سودائی در علاج بیماری‌های سودائی در سایر اندام‌ها و نیز در کبد مورد استفاده قرار می‌گیرد. کباب نیز از جمله پرهیزهایی است که پس از غلبه کبد بر بیماری مورد بحث این کتاب از ممنوعات خارج شده و کباب گوسفند جوان و پرندگان برای تقویت بیمار که پس از مدت‌ها در حقیقت نبرد با بیماری ضعیف شده تجویز می‌گردد. در مواردی که بیم سخت شدن ورم در کبد می‌رود تنها غذاهای ساده و زودهضم مجاز خواهد بود.
مواردی که مصرف آنها در علاج سوءمزاج‌های گرم کبدی، سوء القنیه و سیروز کبدی ضروری است:
- همراه با هر وعده غذائی مصرف یک لیوان شربت سرکه شیره انگور ضروری است. که طرز تهیه آن در رژیم غذایی کانسر بیان شد.
- هنگام سرماخوردگی بجای استفاده از شیره انگور مقداری شکر قرمز را در یک لیوان آب‌جوش حل کرده تناول گردد. شیره انگور موقتا قطع می‌شود و به محض برطرف شدن سرماخوردگی دوباره در برنامه درمانی قرار خواهد گرفت. البته با این شرط که سرماخوردگی با داروهای گیاهی درمان شود و از مصرف داروهای شیمیائی اکیدا خودداری گردد.
- روزی 3 لیوان آب انار برای بزرگسالان حداقلی است که تجویز می‌گردد، افزایش آن حتی به افراط چنانچه بیمار به آن تمایل دارد توصیه می‌شود. در صورت
ص: 82
عدم امکان دسترسی به آب انار تازه از شربت رقیق‌شده رب انار با آب جوشیده سرد شده استفاده می‌شود.
- روزانه مصرف یک کیلو انگور تازه در مواقعی توسط پزشک تجویز خواهد شد که کم‌خونی بیمار را رفع و خود هم غذا هم داروئی مؤثر در مقابله با سوءمزاج‌های کبدی است.
- روزانه یک قاشق مرباخوری اسفند در محیط زندگی بیمار دود کنید.
- پس از انار و انگور که در این سیستم علاج از مهمترین مواد علیه بیماری است مصرف میوه‌هایی مانند گوجه درختی (گوجه‌سبز)، ذغال‌اخته، تمشک، میوه بوته کبر، آلوی قطره طلا و مرکبات در اولویت قرار دارند و سایر میوه‌ها به جز موز و خرما نیز مفید خواهند بود.
- تأثیر مسهل عام در این سیستم دارویی باید بگونه‌ای باشد که در روز دست کم 3 تا 4 بار اجابت مزاج صورت پذیرد، تا اخلاط مضر از اطراف کبد و داخل پرزهای دستگاه گوارش دور شود.
- بارهنگ
برای تقویت و نرم کردن مخاط معده لازم است، یک استکان عرق نعناع و یک استکان آب را داغ کنید تا به حد جوش برسد، بلافاصله از آتش بردارید و بارهنگ را با آن مخلوط کنید و با شکر قرمز شیرین کرده میل کنید.
کنترل سردی و گرمی و خشکی و تری کبد
نکته‌ای که باید خوانندگان و پژوهشگران گرامی توجه کنند محاسبه میزان دقیق سردی و گرمی کبد و متعاقب آن میزان سردی و گرمی و خشکی و تری داروها و سیستم غذایی و درمانی است که در این تجویزها بکار می‌رود.
اگر سردی و گرمی کبد کنترل نشود، ضررهای عظیم برای بیمار در بر خواهد داشت سردی زیاد سوء القنیه را به استسقاء می‌کشاند و اگر گرمی کبد بیش از حد بالا
ص: 83
رفت کبد را به یرقان گرم صفراوی یا یرقان گرم سوداوی و یا ورم و التهاب شدید کبد و اسهال غیر طبیعی صفراوی و ناراحتی‌های دیگر می‌کشاند. بنابراین تبرید کبد و گرمی آن باید در حد تعادل باشد. اگر کبد به سردی زیاد کشیده شود باید بلافاصله داروها به سمت گرمی بیشتر تعدیل گردد و مقویات کبد مانند گوشت گنجشک، کبوتر و امثال آن با دیگ ابزارهای مناسب مانند زنجفیل و دارچین و بابونه و زیره و نعناع تعدیل گردد و چنانچه برعکس گرمی فراتر از حد عادی به مرحله داغ کردن کبد بیانجامد مقویات کبد مانند کاسنی، شاه‌تره، صندل، غازیاقی و شورواهایی دارای سبزیجات سرد همچون ریواس و گشنیز و بیخ کرفس و مانند آن در دستور غذایی قرار گیرد.
چگونه در حین درمان به گرمی، سردی، تری و خشکی کبد پی می‌بریم؟
علامات کبدی که به سردی گرائیده باد و نفخ شدید، تا حدودی سفت شدن کبد و لرز داخلی و احساس سرما و مورمور شدن، پریدگی رنگ بیمار و دیگر علاماتی که در سوء مزاج سرد کبد گفته شد می‌باشد. چنانچه گرمی کبد رو به افزایش باشد عطش و احساس داغی و منتفع شدن از هوای سرد و آب سرد و احساس کلافگی و برافروختگی و آنچه در سوء مزاج گرم کبد بخصوص گرم صفراوی گفته شد نشان‌دهنده حالات کبد است. خشکی کبد از حالات صورت و زبان و لب و دست‌ها قابل تشخیص است. دهان خشک، زبان پر از ترک، خشکی لب گاه همراه با پوست‌پوست شدن و خشکی انگشتان دست و بی‌اشتهایی نشان از خشکی کبد دارد.
تری کبد ضد حالات فوق است و پوست سروصورت نرم و مرطوب و گاه با چربی زیاد است، عطش و میل به آب کمتر است.
ص: 84
سوء القنیه همراه با رسوب سودا
چنانچه میزان سودای ناشی از صفرا یا بلغم و هر خلط دیگر زیاد باشد، طبعا علامت‌هایی از خود نشان می‌دهد مانند تیرگی و کدورت صورت در کنار پریدگی و سفیدی صورت که آن را با نوعی بدرنگی به نمایش می‌گذارد. بار زبان بیمار، رسوب خاکستری‌رنگ یا سیاه‌رنگ زیرنشین‌تر از خلط بلغم در حالات قبلی دارد، در این صورت امکان سفت شدن کبد و طحال و کشیده شدن به سرطان کبد و طحال بیشتر خواهد شد.
بیمار از لحاظ فکری بیشتر گرفتار می‌شود و افکار یأس‌آور و دورزننده و عبث و تکراری بیشتر بیمار را تحت فشار قرار می‌دهد.
با توجه به اینکه سودای مزبور خود از لحاظ گرمی و سردی در چه درجه‌ای است، داروها و سیستم درمانی تنظیم می‌شود. توجه داشته باشید که سودا علی‌رغم آنکه یک خلط سرد بحساب می‌آید امّا این خلط سرد هم به گرمی حساس و ناسازگار است و هم به سردی و بیشتر در غلبه مزاج سوداوی باید دقت کنید که سکون و بی‌حرکتی و کندی حرکات هضم باعث می‌شود ناراحتی کبد و طحال بیشتر استحکام یافته و در کبد و یا طحال و عضو بینا بین آنها یعنی معده جا خوش کند، چنانچه اسهال ملایم در اثر مصرف مسهل برقرار باشد حتی اگر در تجویز داروها از لحاظ سردی و گرمی بی‌دقتی صورت پذیرد خطر کمتر از زمانی است که کندی حرکت و یبوست در کار باشد. برای روشن شدن این مطلب نمونه و مثال ارائه می‌کنم که این کار از لحاظ مدیریت درمان بسیار مهم و خطیر است. اگر بر فرض گرمی کبد چیره شده است طبعا مصرف غذاها نیز با توجه به اینکه سردی، گرمی را از بین می‌برد در حیطه غذاهای سردمزاج قرار می‌گیرد. امّا اگر شما غذای سردی مانند: ماهی، بخصوص سرخکرده آن را به بیمار بدهید خطای بزرگی مرتکب شده‌اید؛ چرا که گوشت ماهی یک سردی غیر سیال یا بهتر بگویم سردی یابس و جامد و ساکن است، بنابراین باعث
ص: 85
رسوب املاح می‌شود. حتی ممکن است انسدادهایی در مسیرها و آوندهای کبد ایجاد کند که مانع دفع اخلاط غیر طبیعی و خبیث و بیماری‌زا شود. در این صورت یا باید مصرف غذاهایی مانند ماهی، گوشت گوساله و گاو که غیر سیّال و غیر ملین باشد حذف گردد و یا اینکه داروهای مسهل زداینده خلطهای غیر طبیعی به درجه‌ای تنظیم گردد که سرعت دفع اخلاط را در دستگاه گوارش به میزان حد اقل 3 الی 4 بار اجابت مزاج با حالت اسهال برقرار کند.
این توجه در مورد خلط سرد هم همینطور است مثلا بیمار سوء القنیه با سودای رسوبی سرد روبروست و غذایی که می‌خورد طبعا گرم است حال اگر این گرمی باعث ایجاد سکون و کندی حرکت در دستگاه گوارش شود مضر است. بر فرض بادمجان که زداینده سردی و بلغم است مصرف کرده، این غذا می‌تواند حد اقل حدود 2 ساعت در مجاری کبد ایجاد راه‌بندان کند درحالی‌که مسهل و روان‌کننده خلطهای ناباب نتواند بر این راه‌بندان چیره شود برای بیمار دچار سوء القنیه بسیار مضرّ و خطرناک است، مثال قبلی که در مورد بادمجان گفتیم می‌تواند مصادیق دیگری داشته باشد:
غذایی که یابس است با طبیعت گرم مثلا کباب گوشت گوسفند یا گوشت گوسفند آب‌پز، گوشت شتر، کبک، کبوتر و درّاج که دیگ ابزارهای آن یابس باشد مضرّ است و در این صورت باید از آن صرف‌نظر شود. حال اگر ناچار به مصرف شدید و یا سهوا چنین غذایی مصرف شد، مسهل را با مزاج گرم و گیرنده‌های گرمی بخش با درجه‌ای بالاتر از میزان غلظت و سکون غذا تنظیم کنید تا لینت‌بخشی و سیال شدن و نرمی بخشیدن باعث دفع خلط سرد و سودای یابس گردد. سودای یابس غیر طبیعی خلطی است که با غلیظکردن خون و املاح و گازهای میان‌بافتی باعث کندی حرکات دفع و تصفیه خون در آوندهای ریز و درشت اعضاء می‌گردد.
نسخه‌های دیگر علیه سوء القنیه با توجه به تأثیر اعضای دیگر و اولویتی که در هنگام درمان سوء القنیه باید به آنها داده شود فراوان است امّا از آنجا که تشخیص
ص: 86
خلط غالب در علاج بیماری اصل و عمود شیوه درمان طب ایرانی است، باید نارسائی اعضای دیگر را با توجه به تأثیری که در ایجاد خلط غالب می‌گذارد بررسی نمود و برای آنها در کنار داروهای دیگر، درمانی را در نظر گرفت. مثال دیگری مقصود و هدف را روشن‌تر خواهد کرد.
سوء القنیه همراه با نارسائی کلیه
اشاره
اگر بر فرض در کنار تشخیص سوء القنیه، کلیه‌ها دچار بیماری شده و بر فرض مقدار زیادی پروتئین دفع می‌کنند یا اینکه کراتینین در درجات نگران‌کننده‌ای از 6 و 7 سیر صعودی پیدا کرده است، می‌توان درمان سوء القنیه را همزمان با درمان کلیه‌ها انجام داد. اگر کراتینین در رنج و اندازه غیر نرمال نگران‌کننده‌ای قرار گرفته و آثار آن در ادرار بیمار مشهود بوده و روی صورت بیمار آثار ورم و پف‌کردگی و رنگ ویژه بیماران مستعد دیالیز دیده می‌شود مصرف غذاهای خام را ممنوع و منضج صبحگاهی را به شکل زیر تنظیم می‌کنیم:
منضج صبحگاهی
صبح ناشتا یک روز در میان عرق خارخاسک و عرق خارشتر از هرکدام یک لیوان به حد جوش برسانید و داغ‌داغ روی 3 قاشق غذاخوری خاکشیر که از قبل تمیز شده است بریزید و میل کنید تا 2 ساعت بعد چیزی میل نکنید، یک روز در میان به نوبت 5/ 1 لیوان شیر گاو یا گوسفند غیر پاستوریزه جوشیده شده، داغ‌داغ روی 3 قاشق غذاخوری خاکشیر تمیز شده بریزید و میل کنید تا 2 ساعت بعد چیزی میل نکنید. یک روز عرق خارشتر و خارخاسک و یک روز شیر داغ در حدّ جوش منضج صبحگاهی بیمار قرار داده می‌شود. بکار بردن شیر یک روز در میان مانع از خشکی کلیه‌هاست اما در بعضی مواقع که رطوبت بر کلیه‌ها حاکم شود می‌توان هر روز عرق خارخاسک و عرق خارشتر را با همان دستور اجرا نمود و شیر را حذف کرد
ص: 87
و هر زمان که نیاز به نرم کردن و رطوبت‌بخشی باشد دوباره شیر را به دستور داروئی اضافه نمود.
منضج کمکی
آب کدو خورشتی، آب کرفس، آب جعفری، آب گشنیز
از مجموع آنها 5/ 1 لیوان آب بگیرید و روی شعله بجوشانید تا یک لیوان بماند، صاف کنید و بیمار تناول کند.
داروی قبل از ناهار و شام
اصل السوس، انیسون شیرین و زیره سیاه، نعناع، بادیان.
از هرکدام 20 گرم مخلوط و نیم‌کوب کرده، یک قاشق غذاخوری در 2 لیوان آب روی شعله ملایم بجوشانید تا یک لیوان بماند، صاف کنید و کمی شیرین کرده میل کند.
جوشاندنی بعد از غذا
جوشانده بعد از غذا را با موادی تنظیم می‌کنیم که منجر به بازسازی کلیه‌ها شود، این نسخه می‌تواند بنام جوشانده ضد دیالیز به معنی پیشگیرنده از کشیده شدن بیمار به تخت دیالیز باشد. که آزموده و بسیار مفید و بشرح زیر است:
کاکنج، سداب، تخم جعفری، تخم کاهو، تخم شوید، تخم کرفس، سوسنبر، مرزنجوش، رازیانه، افتیمون، گل‌گاوزبان، بابونه، تخم کافشه، تخم تره، دم گیلاس، گل سرخ، بادرنجبویه، سنبل الطیب، خاکشیر، گزنه.
از هرکدام مساوی تهیه و باهم مخلوط، با هاون برقی نیم‌کوب کنید و به 5 قسمت مساوی تقسیم نمائید. ابتدا یک قسمت را با 6 بطری (500 الی 600 گرمی) آب روی شعله ملایم بجوشانید تا 4 بطری بماند، صاف کنید و یک‌صد گرم شکر (تقریبا معادل یک استکان) اضافه نموده دوباره بجوشانید تا 3 بطری بماند صاف کنید و در
ص: 88
یخچال نگهداری کنید. صبح، ظهر و شب 5/ 1 ساعت بعد از غذا هربار یک لیوان میل کنید. بعد از اتمام، یک قسمت دیگر را به همان ترتیب تهیه و میل کنید.
اما طبیعی‌ست که باید با ایجاد رانش در روده، کبد را وادار به تصفیه بیشتر نمود. مسهل عام و یا هر مسهل دیگر باید دست بکار شود تا در کنار داروهای فوق مقصود حاصل گردد. البته اگر لازم باشد به تناسب نوع سوء مزاج داروهای دیگری با مسهل مخلوط خواهد شد تا در صورت لزوم میزان دفع اخلاط از کبد بیشتر گردد.
خوب است که شب‌ها نیز بیمار ترکیب نوشداروی آب‌غوره و رب انار را که یک نسخه پیشگیرنده از بسیاری از بیماری‌هاست و در صفحات قبل طرز تهیه آن توضیح داده شد، هر شب قبل از خواب با مقداری آب رقیق کرده میل کند.
با این تدبیر از طرفی به وضع کبد رسیدگی شده و از طرفی کلیه‌ها هم در مسیر نجات از دیالیز قرار می‌گیرند. گرچه داروهای علاج سوء القنیه بخودی خود برای حال کلیه‌ها بسیار مفید است و ممکن است که همان درمان سوء القنیه به تنهایی مقداری از بار مشکلات کلیه را برطرف نموده و میزان کراتینین در رنج غیر نرمال خون نه تنها پیشرفت نکند بلکه کاهش هم پیدا کند، امّا با نسخه منضج و مسهل فوق نتیجه بیشتر و بهتری بدست خواهد آمد و کبد و کلیه‌ها هر دو در مسیر اصلاح قرار خواهند گرفت. این مثال در مورد کلیه بود در کنار علاج کبد در گرفتاری سوء القنیه.
بنابراین باید در مورد کنترل هر عضوی در مجاورت کبد که بیماری‌اش می‌تواند در بدتر شدن سوء القنیه مؤثر باشد تدبیر لازم را بکار گرفت.
اگر غلبه خشکی بر سراسر جسم بیمار و یا کلیه بیمار حاکم باشد
علامت آن خشکی پوست ساعد دست، خشکی دهان، حساسیت و پوسته ریزی بعضی از نواحی پوست، تکرر ادرار هربار با حجم کم و گاه سوزش هنگام دفع ادرار و خستگی و کوفتگی مسلّط بر ماهیچه ران‌ها و ساقین و گاه درد در پیشانی است. این درد پیشانی با درد پیشانی ناشی از سینوزیت فرق می‌کند. لاغری بیمار
ص: 89
شاید با دفع پروتئین از کلیه‌ها مطرح باشد که در این صورت درمان همان درمان کلیه‌ایست که بیمار را به دیالیز نزدیک کرده است و در پاراگراف قبلی آن را توضیح دادم. اما برای رفع خشکی حاکم بر جسم بیمار باید هر شب حد اقل 5 عدد انجیر خشک را با 10 عدد آلوی بخارا در یک کاسه آب خیس نمود تا بیمار روز بعد ساعاتی بین صبح و ظهر آن را میل کند. می‌تواند همین تعداد را پیش از ظهر در یک کاسه آب بپزد و میل کند. قطعا مزاج این دو اگر پخته شود گرم‌تر از حالتی است که از شب قبل در آب خیس گردد.
همینطور مصرف غذاهای نرم‌کننده و لینت‌بخش مانند کدوی خورشتی یا حلوایی و لینت‌بخش‌های غذایی دیگر در دستور غذایی قرار گیرد.
سوء القنیه همراه با دیابت و فشارخون
اشاره
در این صورت جوشانده‌ها به مناسبت قند خون نباید شیرین شوند.
منضج صبحگاهی
سه قاشق غذاخوری خاکشیر را با یک قاشق غذاخوری اسفرزه در 5/ 1 لیوان آب خنک مخلوط و صبح ناشتا بیمار تناول کند. یا اینکه یک قاشق چایخوری سماق نکوبیده را در 2 استکان آب روی شعله ملایم بجوشانید تا یک استکان بماند صاف کنید و پس از خوردن آن بیمار 20 دقیقه تا نیم ساعت به پشت (طاقباز) دراز بکشد و استراحت کند.
منضج کمکی
تخم خرفه، اسفرزه، تخم شربتی. از هرکدام مساوی بگیرید و حدود ساعت 10 صبح یک قاشق مرباخوری آن را در یک استکان آب بصورت شربت میل کند.
ص: 90
مسهل عام
مسهل عام را به تنهائی یا در صورت لزوم همراه با یک استکان آب گریپ فوروت یا پرتغال میخوش میل نماید.
جوشاندنی بعد از ظهرها
جوشاندنی بهجت مخلوط با دیابت را طبق دستور جوشانده‌ها همراه با یک استکان عرق بید کاسنی میل کند. یک الی 2 بار بعد از ظهرها تکرار نماید.
مصرف آب‌غوره رب انار که توضیحش در سطور قبل گذشت مناسب می‌باشد، چرا که هم علیه سوء القنیه است و هم ضد فشارخون و دیابت. روزی یک الی 3 بار هربار یک الی سه قاشق غذاخوری آن را با آب جوشیده سرد مخلوط و رقیق کرده هنگامی که معده تقریبا خالی است یا اندک چیزی در آن است میل کند.
آبزن یا حمام داروئی
سدر 500 گرم، مورد 250 گرم، حنا 250 گرم. همه را باهم مخلوط و هربار حدود یک لیوان آن را با سرکه خانگی ممزوج و دو سه قاشق روغن زیتون اضافه نموده از سر تا پا بمالید و پس از نیم ساعت بدن را با همان مواد بشوئید. این آبزن برای دیابت و فشارخون مفید است.
اگر فشارخون مطرح است باز همین کار را انجام دهید یعنی استفاده از ترکیب آب‌غوره رب انار و نسخه‌های فوق. زالودرمانی نیز تکمیل‌کننده درمان فشارخون می‌باشد، که در کتاب زالودرمانی از مجموعه پیک شفا در این‌باره مفصلا شرح داده شد. زالودرمانی درمان فشارخون را کامل می‌کند و یکی از روش‌های بسیار قوی درمان فشارخون است که در طب ایرانی آن را مطرح و ما آن را از امتیازات منحصربه‌فرد طب ایرانی می‌دانیم.